Agesilaos II i wyprawa wojenna do Azji Mniejszej Agesilaos II and his military expedition to Asia Minor

In 396 BC, under the mask of independence of Greek cities in Asia, Agesilaos II marched out to Asia Minor in the van of an army of 2000 neodamodes and 6000 allies. In Ephesus he joined forces with army stationed in Asia composed of about 6000 veterans of the “ten thousands” campaign in Persia. The Spartan king had an army almost comparable to that of Alexander the Great, who conquered Persia several tens years later. The only thing he lacked was a huge amount of trained cavalry.

Agesilaos II set out from Ephesus for a plundering campaign to Caria, then turned back and reached Daskyleion in Phrygia. Lack of regular cavalry kept him from equal combat with Persian satrap’s army. The king spent winter near Ephesus, where he was occupied with training and arming his army. Thanks to his own invention he managed to gather and train a considerable amount of cavalrymen.

W roku 396 p.n.e. pod pozorem obrony niezależności miast greckich w Azji król Spartan Agesilaos II wyruszył do Azji Mniejszej na czele 2000 neodamodów oraz 6000 sojuszników. W Efezie połączył się z wojskami stacjonującymi w Azji w skład, których wchodziło około 6000 weteranów z wyprawy „dziesięciu tysięcy” do Persji. Spartański król posiadał armię prawie porównywalną do tej, z którą podbił Persję kilkadziesiąt lat później Aleksander Wielki. Jedyne, czego brakowało mu w armii a czym dysponował Aleksander to duża ilość wyszkolonej konnicy.

Z Efezu wyruszył na wyprawę łupieszczą, do Karii  a następnie zawrócił i dotarł aż do Daskyleion we Frygii Nadmorskiej. Brak dużej ilości kawalerii uniemożliwiał mu nawiązanie równorzędnej walki z armią perskiego satrapy. Zimę spędził w okolicach Efezu, gdzie zajął się szkoleniem i uzbrojeniem swojej armii. Dzięki własnej inwencji udało mu się zebrać i wytrenować sporą ilość kawalerii.

The next campaign set out for Lidia. in the spring of 395 BC. After a few days the army reached the river Pactolus near Sards, the capital city of Lydia. It was where Agesilaos II defeated Persian satrap, Tissaphernes. There are some ancient descriptions of the battle itself: Xenophon’s, Diodorus Sicilus’ and in Hellenica Oxyrhynchia. The Xenophon’s description differs significantly from the others. Until now the relation of Xenophon, as an eye-witness, was more respected than that of Diodorus Sicilus – but Hellenica Oxyrhynchia is more conformable with Diodorus on that subject.

Diodorus says that Tissaphernes had substantial cavalry forces and peltasts even more. When the barbarian army was attacking the rear of his army, Agesliaos decided  to use a stratagem. At night he ordered 1400 of his soldiers under the command of Xenocles to hide in the wood. In the morning he moved with his army, passed the wood. When the enemy attacked, Agesilaos’s army turned back, and attacked his front. At the same time he gave a signal for his hidden soldiers to attack the rear of the enemy’s disoriented army.  Agesilaos defeated Persian army, took captives and captured its camp. The Great Persian King tired of his satrap’s lack of success decided to deprive Tissaphernes his leadership and behead him.

Sardes, Gymnasjon - ruiny stolicy Lidii. Copyright: Burak Oktenli

Na wiosnę 395 roku p.n.e. kolejna wyprawa ruszyła w głąb Lidii. Po kilku dniach armia dotarła nad rzeką Paktolos (Pactolus) w pobliżu stolicy Lidii, Sardes, gdzie król pokonał w bitwie wojska perskiego satrapy, Tissefernesa. Opisów bitwy (pod warunkiem, że jest to ta sama bitwa) jest kilka w dziełach starożytnych: u Ksenofonta oraz u Diodora Sycylijskiego i w Hellenica Oxyrhynchia. Opis Ksenofonta mocno różni się od pozostałych. Dotąd opierano się bardziej na relacji naocznego świadka wydarzeń, czyli Ksenofonta niż późniejszej relacji Diodora Sycylijskiego. Jednak Hellenica Oxyrhynchia jest bardziej zgodna z Diodorem.

Diodor Sycyliski pisze, że Tissefernes miał bardzo duże siły  jazdy i jeszcze więcej peltastów. Kiedy armia barbarzyńców atakowała tyły armii spartańskiej, Agesialos zdecydował się zastosować podstęp wobec wroga. W nocy ukrył w gęstym zagajniku 1400 żołnierzy pod dowództwem Ksenoklesa. Kiedy rano ruszył naprzód ze swoją armią wolno minął zagajnik w którym była zasadzka. Kiedy nieprzyjaciel zaatakował jego tyły zrobił nagły zwrot w tył armią i zaatakował go od przodu. Jednocześnie dał sygnał i żołnierze wypadli z zasadzki na tyły zdezorientowanego wroga. Agesilaos pobił wojska perskie, a w pościgu zabił wielu z nich, wziął również wielu jeńców oraz zdobył obóz wroga. Wielki Król zmęczony brakiem sukcesów swojego satrapy pozbawił go dowództwa i głowy.

In the autumn the new Lydia’s satrap, Tithraustes, called a truce and persuaded Agesilaos to set out to Phrygia. The Spartan went to Paphlagonia where he allied king Otys, who appointed 1000 cavalrymen and  2000 peltast to support Agesilaos’s army. Greek soldiers spent winter in Phrygia. They managed to astonish and plunder satrap Pharnabazus’ camp.

At the same time there came into existence an anti-Spartan coalition thanks to Thebes, Corinth, Athens and Argos and Persian gold. It was the beginning of a new civil-war called “coryntian” in Greece.

Agesilaos was ordered to come back to Greece in order to support symmachia’s military actions. Apart from infantry, he took a part of very well trained and armed cavalry. The army got to Europe probably through the most narrow point of Hellespont near Abydos, and went towards central Greece through the same way Xerkses with his army had invaded Greece.

Jesienią zawarł rozejm z nowym satrapą Lidii Titraustesem i za jego namową wyprawił się do Frygii. Dotarł ze swoją armią do Paflagoni, gdzie sprzymierzył się z królem Otysem. Otys wspomógł armie Agesilaosa 1000 jezdnych i 2000 peltastów. Zimę z całą armią spędził we Frygii. Tutaj udało mu się zaskoczyć i złupić obóz satrapy Farnabazosa.

W tym samym czasie dzięki perskim zabiegom dyplomatycznym w Helladzie i perskim darejkom powstała anty spartańska koalicja państw greckich na czele, której stanęły Teby, Korynt i Ateny i Argos. W Grecji rozpoczęła się nowa wojna zwana „koryncką”.

Agesilaos dostał rozkaz powrotu do Grecji, aby wspomóc działania wojenne symmachii. Oprócz piechoty zabrał ze sobą część świetnie wytrenowanej i uzbrojonej kawalerii. Armia przeprawiła się do Europy prawdopodobnie w najwęższym miejscu Hellespontu koło Abydos i ruszyła w stronę centralnej Grecji tą samą drogą, którą kiedyś wkraczał do Grecji ze swoją perską armią Kserkses.

Agesilaos II i jego armia nad brzegiem Hellespontu

During the march through Thracia the majority of tribes behaved neutrally. Only Trallians demanded a fee for safe passage through their lands. Agesilaos denied and defeated them in battle. In Amphipolis the Spatran  got to know about Spartan victory of Nemea.

The next part of the road led through Macedonia. Agesilaos, who was afraid of Macedonian choice cavalrymen, decided to put his cavalry into formation, and its rear supported by beasts of burden seated by infantry (in order to make an impression that his force is much bigger). Such a trick gave him a safe passage through Macedonia.

Thessaly seemed to be the most difficult to pass through. It allied Beotians after Spartan loss in the battle of Haliartos, where Lysander was killed. Deputies sent to Larissa were imprisoned. The only way left was to get through these lands by force. The army was moving in sqares formation, in the core of which there were supply columns full of loot.  The front and rear of the column was secured by cavalrymen.

The Thessalians made it difficult for the Spartans to advance by attacking the rear of the column. Agesilaos even decided to move all his cavalry to protect the endangered part of his army. It was on Thracian border  between Pras and Narthakion where a battle took place.  Famous for its skills Thessalian cavalry commanded by a Forsalian leader called Polycharmos attacked rear guard of Spartan army. Almost at once  heavy infantry supported Spartan cavalry. Seeing this the Thessalians withdrew. Then Agesilaos attacked them with his infantry and cavalry, but it soon became obvious that it would not be enough to win.  That is why he decided to take all his cavalry including his body-guard and attack fiercely the rear of the enemy. All the Spartan forces smashed the Thessalians. It was one of the most spectacular usages of Saprtan cavalry.  Agesilaos was very proud of his victory over the best Greek cavalry. The battle itself resulted in the beginning of decline of Aleadae’s rule over Thessaly, which caused a confusion in Greece for several years.

Podczas marszu przez Trację większość plemion zachowywała się neutralnie. Jedynie trackie plemię Trallianów zażądało opłaty za wolne przejście armii przez ich ziemie. Agesilaos odmówił i pobił ich w bitwie. W Amfipolis dowiedział się o zwycięstwie Spartan pod Nemeą.

Dalsza droga wiodła przez Macedonię. Agesilaos, który obawiał się wyborowej jazdy Macedońskiej ustawił swoją jazdę a na jej tyłach kazał obsadzić piechotą większość jucznych zwierząt tak, aby stworzyć wrażenie, że jego kawaleria jest liczniejsza niż w rzeczywistości. Podstęp taki sprawił, że nieprzyjaciel nie odważył się na stoczenie bitwy.

Najtrudniejsze wydawało się przejście przez Tessalię. Ta sprzymierzyła się z Beotami po rozbiciu Spartan i śmierci Lizandra w bitwie pod Haliartos. Wysłanych do Larissy przez króla posłów uwięziono. Agesilasowi pozostało tylko utorować sobie drogę siłą. Armia poruszała się ustawiona w czworoboki, wewnątrz których znajdowały się pełne łupów tabory. Przód i tył kolumny ubezpieczany był przez jazdę.

Tessalowie utrudniali marsz atakami na tyły kolumny. Agesilaos zdecydował się nawet przesunąć całą kawalerię aby osłaniała tyłu jego armii. Do większej bitwy doszło na granicy Tessalii pomiędzy miastami Pras i Narthakion. Sławna ze swych umiejętności jazda tesalska pod wodzą Farsalczyka Polycharmosa zaatakowała tylnią straż armii spartańskiej. Spartańską kawalerie szybko wsparła ciężka piechota. Widząc to Tessalowie wycofali się. Wtedy na wycofujących się wolno Tessalów Agesilaos zarządził atak swojej jazdy i piechoty. Widząc, że tak nie jest w stanie zagrozić Tessalskiej jeździe zebrał swoją całą jazdę łącznie ze strażą przyboczną i gwałtownym atakiem na tył zaskoczonego przeciwnika rozbił go doszczętnie. Było to jedno z najbardziej efektywnych zastosowań jazdy spartańskiej w bitwie. Agesialos później bardzo chlubił się swoim zwycięstwem nad najlepszą jazdą grecką a sama bitwa miała też swoje konsekwencje polityczna. Między innymi była początkiem upadku rządów Aleadów w Tessalii,  co spowodowało kilkunastoletni zamęt w kraju.

Bitwa pod Koroneą 394 p.n.e..

After leaving Thessaly the Spartan king gathered his allies, a half of Spartan mora stationed in Orchomenos and one mora arrived from Corinth, and entered Beotia. In summer 394 BC Sparta had the greatest victory over joined forces of Thebes, Athens and Corinth in the battle of Coronea. 

There were not many advantages of Asian campaign apart from Persian gold and fame of a victorious conqueror. The greatest disadvantage was a creation of anti-Spartan coalition by Persians out of Greek poleis and unleashing a new war in Greece. Such a policy allowed the Persians to control Greek policy in such a way not to allow any of the polis achieve predominance.

Po wyjściu z Tessalii król zebrał swoich sojuszników, pół mory spartańskiej, która stacjonowała w Orchomenos, jedną morę przybyłą z Koryntu i wkroczył do Beocji. Latem 394 r. p.n.e. odniósł największe zwycięstwo nad siłami Teban, Aten i Koryntu w bitwie pod Koroneą.

Pozytywnych skutków wyprawy króla do Azji nie jest wiele: sporo złota złupionego na Persach i chwały zwycięscy. Jednak głównym negatywnym skutkiem wyprawy było stworzenie przez Persów z państw greckich  koalicji anty spartańskiej i rozpętanie nowej wojny w Helladzie. Taka polityka pozwoliła Persji przez wiele lat kontrolować scenę polityczną w Grecji tak aby żadne z państw na dłużej nie osiągnęło znaczącej przewagi.

Age of Agesilaos II and the crisis in Sparta / Czasy Agesilaosa II i kryzys w Sparcie

Na początku IV w p.n.e. Sparta po wygranej wojnie peloponeskiej była u szczytu potęgi. W roku 399 zmarł król Agis II sławny zwycięzca spod Mantinei. Jego następcą w wyniku intrygi został, młodszy brat Agesilaos II. Nowy król miał już 43 lata, a jego rządy miały trwać następne 40 lat. Niestety czasy rządów Agesialosa nie były zbyt szczęśliwe dla Sparty.  

„O ile szczodrą była natura dla tego wielkiego męża, jeśli chodzi o zalety charakteru, o tyle złośliwą – jeśli chodzi o wygląd zewnętrzny. Albowiem był niskiego wzrostu, drobnej drobnej budowy i utykał na jedną nogę. Wszystko to składało się na szpetną postać i ci, co go bliżej nie znali, oceniając wygląd, odnosili się do niego z lekceważeniem; jednak ci, co znali jego zalety, nie mieli dość słów podziwu.”„Żywoty wybitnych mężów” Korneliusz Nepsos w tłumaczeniu Lidii Winniczuk, PWN Warszawa 1974.

It was after the victory in the Peloponnesian War in the beginning of IV century BC when Sparta was in its prime. King Agis, the famous Mantinea winner, died in 399 BC. His younger brother Agesilaos II became his successor as a result of intrigue. The new king was 43 years old, and his reign was to last another 40. Unfortunately, the times of his rule were not very prosperous.

 “As this great man had found nature favorable in giving him excellent qualities of mind, so he found her unpropitious with regard to the formation of his body; for he was of low stature, small in person, and lame of one foot. These circumstances rendered his appearance the reverse of attractive, and strangers, when they looked at his person, felt only contempt for him, while those who knew his merits could not sufficiently admire him.”

Cornelius Nepsos Lives of Eminent Commanders Translated by the Rev. John Selby Watson, from  http://www.tertullian.org/fathers/nepos.htm

Z opisu C. Nepsosa widać, że fizjonomią bliżej było królowi do Efialtesa niż Leonidasa. Jednak cechy charakteru oraz osobowość czyniły z niego postać wyjątkową, wodza z dużą charyzmą, który cieszył się popularnością wśród swoich żołnierzy. W Sparcie od czasu bitwy pod Koroneą również cieszył się wielkim szacunkiem. Dwa razy dzięki swoim działaniom militarnym udało mu się uratować rodzinne miasto przed atakiem Epominondasa. Należałoby, też dodać, że jak na króla żył bardzo skromnie. Zalety króla wychwalali starożytni pisarze, którzy gloryfikowali postać króla, zwłaszcza Ksenofont, który miał możliwość poznać go osobiście. Jednak postać ta nie jest taka jednoznaczna jak by można sadzić czytając Plutarcha, Ksenofonta czy Diodora. Sparta w czasie rządów Agesilaosa II straciła przywództwo w Grecji. Sparta została wyizolowana na półwyspie Peloponeskim i okrojona z części ziem, przez co straciła na zawsze swoją dawną polityczną pozycję. Rolę, jaką w tym kryzysie, który dotknął kraj w I połowie IV wieku odegrał Agesilaos II jest kwestią bardzo trudną do oceny. W Sparcie rządziło równocześnie dwóch królów, a ich władza była mocno ograniczona. Głównymi architektami polityki w Sparcie była gerusia i eforowie. Agesilaos był zwolennikiem imperialnej polityki Sparty a swoimi działaniami próbował narzucić hegemonie całej Helladzie. Takie działania doprowadziły do niechęci wobec Sparty państw greckich i sojuszników a kolejne porażki na polach bitew, pod Lechajon, Leuktrami i Mantineją przypieczętowały jej los.

As C. Nepsos describes the king, we can see that his look was closer to Efialtes than Leonidas. But his personality and character defined him as a very special personage, the commander of great charisma who was very popular among his soldiers. Since battle of Coronea Agesilaos was a very respected person in Sparta. Thanks to military operations he managed to save his home city twice from Epominondas attack. It has to be added that he lived very modestly as a king. The virtues of the king were praised by ancient writers, who glorified the king – especially Xenophon, who had the opportunity to meet him in person.  But the person was not as univocal as one may think while reading Plutarch, Xenophon or Diodorus. In times of Agesilaos’s II rule, Sparta lost its leadership in Greece. It was isolated on Peloponnese Peninsula and deprived of a part of its land, what caused permanent loss of Sparta’s political status. It is very difficult to evaluate the role of Agesilaos II in the crisis that took place in the first half of  IV BC. Sparta was ruled simultaneously by two kings, whose power was very limited. The main political architects in Sparta were gerousia and ephors. Agesilaos was a votary of Sparta’s imperial policy, and with his decisions he tried to impose hegemony over the whole Hellade. Such actions led to aversion of the other poleis and allies to Sparta, and defeats of Lechaeum, Leucutra and Mantinea  confirmed its fate.

Rządy króla nie były wolne od innych błędów. Zazdrość spowodowała, że odwołał, Lizandra w czasie wojny w Azji Mniejszej do Sparty. Lizander niedługo po tym zginął pod Heliartos i Sparta straciła jednego z bardziej doświadczonych dowódców. Aby przypodobać się żonie mianował jej brata Pejsandrosa na dowódcę floty spartańskiej, pomimo iż ten nie był zbyt doświadczonym dowódcą. Zemściło się to podczas bitwy morskiej pod Knidos, gdzie poniósł porażkę od Persów a sam zginął. Niechęć do Teb była jedną z przyczyn rozpoczęcia wojny beockiej (379 p.n.e. – 371 p.n.e.). Agesilaos nie zgodził się, aby Teby podpisały pokój za cały związek beocki co spowodowało rozpoczęcie wojny w której Sparta poniosła klęskę w bitwie pod Leuktrami. Agesilaos był zwolennikiem starego porządku jaki panował w Sparcie niechętny jakimkolwiek zmianą. Jedynie co zrobił to zawiesił na jeden dzień prawa ratując przed hańbą tych co walczyli w bitwie pod Leuktrami.

Po utracie Messenii dochody Sparty znacząco spadły. Król pod koniec życia próbował podreperować słabe dochody Sparty. Najprawdopodobniej pomiędzy rokiem 366 a 364 p.n.e. walczył jako najemnik w Azji Mniejszej dla satrapy Ariobarzanesa. Ostatnie lata spędził jako dowódca najemników na służbie władców Egiptu.

The rule of Agesilaos II was not free of other mistakes. Due to jealousy he dismissed Lysander during he was in Asia Minor.  It was not long after Lysander died in the battle of Heliartos, and Sparta was deprived of one of the most experienced leaders. In order to get into his wife’s favour, Agesilaos nominated her brother Pejsandros for the leader of Spartan fleet, even if he was not very experienced. That decision revenged on Agesilaos during the naval battle of Knidos, where Pejsandros was defeated and killed by Persians.  Antipathy to Thebes was one of the causes of Beotian war (379 BC – 371 BC). Agesilaos did not approved Thebes to sign a peace treaty in the name of the whole Beotian union, which resulted in outbreak of war in which Sparta lost in the battle of Leukutra. The king was an advocate of old order of Saprtan society and was disinclined to introduce any changes. The only thing he did was to suspend the laws for one day to save the Leukutra losers.

The State revenue dropped significantly after loss of Mesenia. At the end of his life Agesilaos tried to mend Sparta’s finances. It is probable that between 366 and 364 BC he fought as a mercenary for satrap Ariobarzanes in Asia Minor. The last years of his life he spent as a mercenary leader for Egyptian rulers.

Początki panowania króla Agesilaosa II wcale nie zapowiadały przyszłych problemów. W pierwszych latach swego panowania udało mu się namówić Spartan do wyprawy do Azji Mniejszej, gdzie od pewnego czasu Spartanie prowadzili działania militarne przeciw Persom.

The beginning of Agesilaos II’s reign was not at all an omen of future problems. In the first years of his leadership he managed to persuade Spartans into going to Asia Minor where military operations against Persians were conducted for some time.